Эта книга находится в разделах

Список книг по данной тематике

Реклама

под ред. Е.В.Ярового.   Древнейшие общности земледельцев и скотоводов Северного Причерноморья (V тыс. до н.э. - V век н.э.)

M. Szmyt (Poznan). Ze studiow nad kontaktami spoleczenstw srodkowoeuropejskich i stepowych. Relacje ludnosci kultury amfor kulistych i kultury jamowej

Kontakty spolecznosci srodkowoeuropejskich (glownie kultury amfor kulistych -КАК) i stepowych (glownie kultury jamowej - KJ) byly od dawna przedmiotem zainteresowania archeologow. Zasob odpowiednich zrodel jest jednak niewielki, a dodatkowo czesciowo moze wywolywac kontrowersje. W ujeciach syntetycznych przedstaw iono jednak nawet daleko idace interpretacje, oparte na ogolnych ocenach charakteru kultury obu spolecznosci (np. Gimbutas, 1991). Rownoczesnie problematyka ta bywa pomijana nawet w istotnych opracowaniach (np. Alekseeva, 1992). W opublikowanej niedawno pracy (Szmyt, 1999: 2000) staram sie uporzadkowac baze danych i wskazac na najbardziej adekwatne wzgledem wspolczesnej wiedzy kierunki ich interpretacji. W niniejszej pracy odniose sie do problematyki zrodloznawczej.

1. Baza zrodlowa

W literaturze przedmiotu przedstawiono pewna ilosc materialow laczonych z КАК, a znalezionych w grobach KJ (np. Subbotin, Shmagliy, 1970, 122; Yarovoy, 1979, 1984; 1985; Subbotin, 1982; 1988; Chemyakov, Toshchev, 1985; Dergachev, 1986; Beylekchi, 1992). Prezentuja one pojedyncze cechy КАК, a pochodza glownie z dorzecza Dniestru i Prutu. Czesc przedstawionych w cytowanych pracach materialow rzeczywiscie takie elementy zawiera, niektore jednak zostaly mylnie okreslone. Istnieje Ponadto niewielka ilosc zrodel, ktore klasyfikowano dotad wwprost jako КАК, nie zwracaiac uwagi na calkowicie obcv kontekst, w jakim wystapily. W zwiazku z powyzszym problematyka ta wymaga szczegolowszego rozwazenia.

Siady naw iazan do КАК w zrodlach KJ mozna podzielic na 3 grupy: (a) naczyna bliskie КАК ze wzgledu na ornamentyke lub forme, (b) siekiery krzemienne oraz j grobv skrzynkowe.

a. Naczynia takie znalezione zostaly w: Losiatynie (Ossowski. 1889. Sveshnikov. 1983.36). Camenca kurhan 445/grob7 (Kachalova, 1974.12: Sveshni; 1983. 54), Corpaci kurhan2/grob 7 (Dergache, 1982, 129; Yarovoy 1984. 44 4.1.3). Efimovka kurhan 2/grob. 14 (Dergachcv. 1986, ris. 10.4: Alekseeva, 1992. 19.4), Marculesti (Bevlekchi, 1992, ris. 3,2), Novoselitsa kurhan 19,grob 13 (Subbоtin, and col., 1995, ris. 27,12). Ocnita kurhan 3, grob 14 (Manzura and col., 1992). Orhci kurhan 1/grob 3 (Yarovoy, 1985. ns. 19.2: Dergachev, 1986, ns. 11,26, Рrimorskoe kurhan 1/grob 7 (Popandopulo, 1992, ris. 3.6), Tatarbunary grob 2 (Subbotin, 1988, ris. 2,3). Zastrzec musze, iz inne naczynia laczone niegdys z KАК (np. Subbotin, Shmagliy, 1970. 129: Chemyakov, Toshchev, 1985. 15) reprezentl tormv obce tej kulturze.

b. Krzemienne siekiery klinowate sa w KJ wielka rzadkoscia. Sposrod opublikowanvch dotad egzemplarzy tylko okaz z Camenca kurhan 444/ grob 3 (Kachalova. 1974. ris. 7,1; Sveshnikov. 1983, tabl. XXIII,2),a takze byу moze z Roscama kurhan 1/ grob 13 (Dergachev. 1986. 55) reprczentuia formy odpowiadajace КАК.

c. Trzeci z rozpatrywanych elementow to grobowce w formie skrzyni kamiennej Przeglad licznej literatury zrodlowej wylonil jedynie trzy przypadki, ktore hipotetyeznie moga wiazac sie z tradycja КАК. Sa to dwa obiekty z dorzecza dolnego Dniestni-Tatarbunarv grob 2 (Subbotin. 1988) i Sanzhevka kurhan l/grob 1 (Alekseeva. 1992, ris. 4.6) oraz jeden grobowiec z dorzecza Molochny - Akkemien I kurhan II/grob 14 (Hausler, 1974. Taf. 64 ).

Podsumow ujac, cechy КАК rejestrowane sa w kontekscie „klasycznej" (Losiatyn) i - glownie - poznej KJ (wiekszosc stanowisk z dorzecza Dniestru i Prutu), na obszara siegajacym od lewobrzeza dolnego Dniepru na wschodzie po ujscie Dniestru i Pnmi na zachodzie Naiw leksze ich nagromadzenie cechuje przv tym polnocno-zachodnit Nadczamomorze (zwlaszcza dorzecze Dniestru i Prutu).

2. Relacje przestrzenne

Obszary zasiedlane przez ludnosc KJ oraz КАК zasadniczo sie wykluczaja, nа cе wskazuja najnowsze opracowania kartograficzne (Dergachev, 1998, ris. 19; Davna istoriya. 1997. karta 10). Istnieja jednak dwa obszary lasostepu, w ktorych rejestrowane sa "czyste" materialy obu kultur: fragment srodkowego Naddnieprza (od dorzecza rzeki Ros na poludniu po ujscie Desny na polnocy) oraz miedzyrzecze Prutu i Sereta.

Wskazana czesc srodkowego Naddnieprza byla incydentalnie wykorzystywana przez ludnosc КАК, o czym swiadczy np. grob z Kaneva oraz obozowisko w Nikolskaya Slobodka (Sveshnikov. 1983). Z КАК mozna tez laczyc znaleziska siekiу i dlut krzemiennych z Doslidmtskoye. Tetviv i in. (Szmyt, 1999) Wystepujace na tym samym obszarze obiekty KJ reprezentuja zarowno "klasyczne" jak i pozne stadium tei kultury (Klochko. 1999). Pochodzi stad m.in. wspominane juz wyzej stanowiskoi wyraznie synkretycznym charakterze, a mianowicie grob z Losiatyna, laczacy reguli obrzedowosci pogrzebowej KJ (forma pochowku i grobu) oraz КАК (forma ornamentyka, a nawet technologia naczynia zlozonego w grobie).

Z kolei w miedzyrzeczu Prutu i Seretu miescilo sie jedno z wiekszych skupisk osadniczych КАК (tzw. podgrupa serecka - Szmyt, 1999). Natomiast penetracja tego terenu przez spolecznosci KJ miala raczej charakter incydentalny (Dergachev, 1986, ris 1). Z omawianego rejonu nie znamy zrodel spajajacych obie tradycje. Byc moze zatem ludnosc KJ pojawila sie tu juz po zaniku osadnictwa КАК. Inaczej rysuie sie sytuacja po wschodniej stronie Prutu, scislej: w miedzyrzeczu Prutu i Dniestru Tu wlasnie rejestrowane sa groby KJ, zawierajace pewne elementy КАК, ktore odnaleze mozna w wytworczosci ceramicznej oraz krzemieniarskiej. Najdalsze z tych sladow siegaja lewobrzeza srodkowego Dniestru. Zestawienie informacji z wymienionych rejonow wskazuje, ze najprawdopodobniej osadnictwo obu kultur bylo sobie przynajmniej czesciowo wspolczesne. Linia je rozgraniczajaca biegla wzdluz Prutu i srodkowego Dniestru, oddzielajac skupisko osadnicze КАК, usytuowane na zachod od Prutu, od lezacych po jego wschodniej stronie terenow KJ.

Konkludujac, bezposrednie kontakty laczyly spolecznosci КАК i KJ co najmniej w dwoch rejonach lasostepu: w prawobrzeznym srodkowym Naddnieprzu oraz w miedzyrzeczu srodkowego Prutu i Dniestru. W obu przypadkach owocowaly one uksztahowaniem sie raczej krotkotrwalych struktur synkretycznych, ktorych konkretna forma byla zroznicowana (wyrazniejszy udzial КАК w srodkowym Naddnieprzu, znacznie zas mniejszy - nad Dniestrem).

Natomiast w srodowisku stepowej KJ cechy КАК rozpoznano nad dolnym Dniestrem, dolnym Dnieprem i Samara. Znajdujace sie tu stanowiska repiezentuja "klasyczny", a przede wszystkim pozny etap KJ. Cechy КАК nie posiadaja w tych przypadkach tak spektakularnych form, na jakie zwracalam uwage przy okazji lasostepowej KJ. Rejestrowane np. na stanowiskach stepowych naczynia prezentuja zazwyczaj mniej czy bardziej wieme stany przeksztalcen w stosunku do "amforowych" pierwowzorow. Rownoczesnie jednak wlasnie w tej strefie wystepuja zblizone do КАК typy grobow skrzynkowych, ktorych dotad nie rozpoznano na obszarach lasostepowych. Wydaje sie, ze kontakty z КАК utrzymywane byly za posrednictwem lasostepowych ugrupowan KJ. Nie sposob takze wykluczyc posredniego przekazu tradycji via spolecznosci eneolityczne (Szmyt, 1999).

Przypis: Praca napisana w trakcie pobytu na Otto-Friedrich-Universitat w Bambergu, fundowanego przez Alexander von Humboldt - Stiftung. Za wszechstronna pomoc dziekuje P. prof. dr. habil. Johannesowi Mullerowi.


Literatura

Alekseeva I.L., 1992 - Kurgany epokhi paleometalla v severo-zapadnom Prichernomore //Kiev

Beylekchi V.S., 1992 - Raskopki kurgana 3 u s. Merkuleshli // Arkheologicheskie
issledovaniva v Moldove v 1986 g., Kishinev

Chernvakov I.Т., Toshchev C.N., 1985 - Kultueno-khronologicheskie osobennosti kurgannykh pogrebeniy epokhi bronzy nizhnego Dunaya // In: Novye materyaly po arkheologii Severo-Zapadnogo Prichernomorya, Kiev

Davna istoriya, 1997 - Davna istoriva Ukraini. I. Pervisne suspilstvo //Kyiv

Dergachev V.A., 1982 - Materyaly raskopok arkheologicheskoy ekspeditsii na Srednem
Prute (1975-1976 gg.) //Kishinev

Dergachev V.A., 1986 - Moldavya i sosednie territorii v epokhu bronzv //Kishinev

Dergachev V.A., 1998 - Kulturelle und historische Entwicklungen im Raum zwischen Karpaten und Dnepr. Zu den Beziehungen zwischen fruhen Gesselschaften, im nordlichen Sudost-und Osteuropa // In: B. Hansel. J. Machnik (Hrsg) Das Karpatenbecken und die Osteuropaische Steppe. Nomadenbewegungen und Kulturaustausch in den vorchristlichen Metallzeiten (4000-500 v. Chr) Munchen-Rahden/Westf.

Gimbutas M., 1991 - The Civilization of the Goddess. The World of Old Europe // San Francisco

Hausler A., 1974- Die Graber der alteren Ockergrabkultur zwischen Ural und Dnepr //Berlin

Kachalova N.K., 1974 - Ermitazhnava kollektsiya N.E. Brandenburga. Epokha bronzy // SAI V4-12. M.

Klochko V.I., 1999 - Radiocarbon Chronology of the Early and Middle Bronze Age in the Middle Dnieper Region. The Myronivka Barrows,/BPS. 7

Manzura I.V. and cjl., 1992- Klochko E. O., Savva E.N. - Kamenskie kurgany //Kishinev

Ossowski G., 1889 - Materialy do paleoetnologii kurhanow ukrainskich // Zbiar wiadomosci do antropologii krajowej, 13

Popandopulo Z.H. 1992 - Pervomayskiy kurganniy mogilnik u s. Primorskoe // In: Drevnosti stepnego Prichernomorya i Kryma. 3

Subbotin L.V., 1982 - Dva kurgana epokhi bronzy v biigo-dnestrovskom mezhdureche // In: Arkheologicheskie pamyatniki Severo-Zapadnogo Prichernomorya, Odessa

Subbotin L.V. 1988 - Megaliticheskoe pogrebenie u s. Tatarbunary // In: Novye pamyatniki yamnoy kultury stepnoy zony Ukrainy, Kiev

Subbotin L.V. and col., 1995 - Ostroverkhov A.S., Dzigovskiy A.N. - Arkheologicheskie drevnosti Budzhaka // Odessa

Subbotin L.V,, Shmagliy N.M., 1970 - Bolgradskiн kulturniy mogilnik//In: Materyaly po arkheologii severnogo Prichernomorya, 6. Odessa

Sveshnikov I.К. 1983 - Kultura sharovidnykh amfor //SAI VI-27. M.

Szmyt M., 1999 - Between West and East. People of the Globular Amphora Culture in Eastern Europe: 2950-2350 ВС// BPS 8. Poznan

Szmyt M. 2000 - In the Far Reaches of Two Worlds. On the studv of contacts between the societies of the Globular Amphora and Yamnaya cultures //In: S. Kadrow (ed.) A Turning of Ages. Jubilee Book Dedicated to Professor Jan Machnik on His 70th Anniversary, Krakow

Yarovoy E.V. 1979 - Nakhodki sharovidnykh amfor v Moldavii //In: Problemy epokhy bronzy yuga Vostochnoy Evropy, 35. Donetsk

Yarovoj E.V. 1984 - Pogrbalniy obryad nekotorikh skotovodcheskikh plemen srednego Pruta //In: Kurgany v zonakh novostroyek Moldavii. Kishinev

Yarovoj E.V. 1985 - Drevneyshie skotovodcheskie plemena Yugo-Zapada SSSR, Kishinev
загрузка...
Другие книги по данной тематике

Светлана Плетнева.
Половцы

Э. Д. Филлипс.
Монголы. Основатели империи Великих ханов

Василий Бартольд.
Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии

С. В. Алексеев, А. А. Инков.
Скифы: исчезнувшие владыки степей

Вадим Егоров.
Историческая география Золотой Орды в XIII—XIV вв.
e-mail: historylib@yandex.ru